میتوکندری – تنفس سلولی

اکثر واکنشهای انرژی خواه سلولی با مصرف مستقیم یا غیر مستقیم ATP انجام میشود .سلولها به سه راه اصلی تولید ATP می کنند .

1)     تولید ATP در سطح پیش ماده که توسط یکسری واکنشهای زنجیره ای در سیتوپلاسم در طی گلیکولیز رخ می دهد .

2)     فسفوریلاسیون اکسیدایتوکه در میتوکندری درطی اکسیداسیون تولید می شود

3)     فتوفسفوریلاسیون در کلروپلاست درحضور نورخورشید رخ می دهد .

در سلولهای جانوری و گیاهی مقداری شخصی مولکول ATP وجود دارد که در طی واکنشهای انرژي زاسلولی تولید و در طی واکنشهای انرژی خواه هیدرولیز شده و انرژی آن صرف انجام واکنش میشود .

میتوکندری :

اندازه و شکل و تشکیلات ساختمانی میتوکندری و همچنین تعداد میتوکندری و محل قرار گرفتنشان در سلولهای مختلف متفاوت است و ارتباط با نوع بافت دارد .

میتوکندری در بخشهای فعال سلول تجمع بیشتری دارد . در هنگامی که سلول فعالیت بیشتری داشته باشد تعداد میتوکندری ها بیشتر میشود . و پس از رسیدن به آرامش (کاهش فعالیت) تعداد میتوکندری کاهش می یابد. میتوکندری به اشکال بیضی – کروی – دمبلی( شکل قبل از تقسیم آن ) می باشد . توسط میکروسکوپ نوری قابل مشاهده است ولی ساختارهای درونی توسط میکروسکوپ الکترونی قابل مشاهده است .

ساختار عمومی

میتوکندری توسط 2 غشاء احاطه شده است . که غشاء خارجی و داخلی خوانده می شود. غشاء داخلی فضای میتوکندری را به دوبخش نامساوی تقسیم می کند یکی ماتریکس که قسمت اصلی می باشد که توسط ماده ای ژله شکل پر شده و دیگری فضای بین دو غشاء که از مایع پر شده است .

در ماتریکس آنزیم های چرخه کربس (TCA) و نمک و آب می باشد علاوه بر آن در ماتریکس رشته های DNA حلقوی و ریبوزوم ها و انکلوزیون و آنزیم های دیگر و RNA ها وجود دارد .

غشاء های میتوکندری :

غشاء خارجی کاملاً متفاوت با غشاء داخلی است . چه از نظر کار و چه از نظر عمل اختلافات زیادی با هم دارند.

غشاء داخلی سطح تماس بیشتری دارد . زیرا حاوی تاخوردگی زیادی به سمت ماتریکس است که به آن کریستا گویند ، کریستا در میتوکندری های مختلف از نظر اندازه و تعداد متفاوت است . هر چه تعداد کریستا بیشتر باشد میزان تولید ATP بیشتر است .غشاء داخلی دارای مقادیر بیشتر پروتئین است نسبت غشاء خارجی ، برعکس در غشاء خارجی فسفولبید و کلسترول بیشتر یافت می شود

این مواد شامل تمام غذاهایی می شوند كه از قند ها (ساكارید ها ) درست شده اند و در واقع منبع اصلی تامین انرژی در بدن هستند بطوری كه در یك رژیم استاندارد 55 % انرژی مورد نیاز بدن در طول شبانه روز بایستی از كربوهیدرات ها تامین شود 
از سوختن هر 1 گرم قند در بدن حدود 4 كیلو كالری انرژی آزاد میشود .

انواع كربوهیدرات ها عبارتند از :
1 – مونو ساكارید ها یا تك قندی ها
گلوكز : شكر
فروكتوز : قند اغلب میوه ها
گالاكتوز : قند شیر

2 – دی ساكارید ها یا دو قندی ها :
ساكاروز (گلوكز + فروكتوز ) : شكر – شیرینی چغندر قند
لاكتوز ( گلوكز + گالاكتوز ) : شیر – خامه
مالتوز ( گلوكز + گلوكز ) : غلات – قند مالت

 3 – الیگو ساكارید ها :
رافینوز ( گالاكتوز + گلوكز + فروكتوز ) : قند موجود در حبوبات
استاكیوز ( گالاكتوز + گلوكز + فروكتوز + لاكتوز ) : قند موجود در حبوبات

4 – پلی ساكارید های قابل هضم :
نشاسته : قند موجود در سیب زمینی – نان – ماكارونی – برنج
گلیكوژن : قند ذخیره شده در عضلات

5 - پلی ساكارید های غیر قابل هضم :
فیبر های غیر محلول سلولز : غشای میوه و حبوبات
فیبر های محلول پكتین : بخش گوشتی سیب و مركبات

انواع كربو هیدرات ها در دستگاه گوارش در نهایت به قند و مواد دیگر تشكیل دهنده آنها تجزیه میشوند و قند كه گفتیم منبع اصلی تامین انرژی بدن است از سیستم گوارش جذب شده و وارد خون می شود .
وقتی قند وارد خون میشودبرای اینكه بتواند وارد سلول ها شده و به مصرف سلول ها برسد هورمون انسولین از پانكراس ترشح میشود و به خون می ریزد زیرا قند توسط هورمون انسولین میتواند وارد سلول شود . در واقع كار انسولین این است كه محیط خون را هر چه سریعتر از قند پاك كند حال اگر مقدار قندی كه وارد خون میشود به یكباره و زیاد باشد متناسب با آن مقدار زیادی نیز انسولین ترشح میشود و این انسولین زیاد سریعا قند را وارد سلولها میكند لذا مدت كوتاهی پس از آن شما احساس گرسنگی میكنید و ناچارید مجددا غذا بخورید .
اگر مقدار قندی كه وارد خون می شود خیلی زیاد و بیش از نیاز سلولها باشد انسولین باعث میشود كه این قند اضافی طی واكنش های پیچیده شیمیایی به چربی تبدیل شده و در بافتها ذخیره شود چون گفتیم وظیفه انسولین پاك كردن محیط خون از قند است پس اگر این روند در بدن ادامه پیدا كند این چربی های ذخیره شده باعث افزایش وزن و چاقی بدن میشود. با توجه به رابطه انسولین و قند خون كه در بالا توضیح مختصری داده شد به خوبی متوجه میشویم كه قند خون و انسولین بدن ما نبایستی از مقدار مشخصی بالاتر برود به عبارت ساده تر بدن ما برای سالم بودن به سطح یكنواخت و ثابتی از انسولین نیاز دارد .

دانستیم كه كربوهیدرات ها یی كه میخوریم تبدیل به قند شده وداخل خون میشوند . حال نكته مهم این است كه چه كربوهیدرات هایی را مصرف كنیم كه قند خون را از مقدار مجاز بالاتر نبرند یا به عبارت بهتر چه كربوهیدراتهایی مصرف كنیم كه باعث ترشح سطح ثابت و یكنواخت انسولین در بدن ما بشوند ؟
در واقع كربوهیدرات ها از نظر مقدار قندی كه پس از مصرف در واحد زمان در بدن آزاد میكنند متفاوتند و بر این اساس شاخصی به نام گلوكز اندكس تعریف شده و از 1 تا 100 درجه بندی شده است . وقتی میگوئیم گلوكز اندكس یك كربوهیدرات بالا است به این معنی است كه آن كربوهیدرات پس از مصرف ، قند خون را در مدت كوتاهی به مقدار زیادی بالا میبرد یا به عبارت دیگر قند خود را به یكباره در بدن آزاد میكند واین باعث میشود متعاقب آن مقدار زیادی انسولین در بدن ترشح شود . بر عکس وقتی میگوئیم گلوكز اندكس یك كربوهیدرات پایین می باشد به این معنی است كه آن كربوهیدرات قند خود را به طور آهسته و تدریجی و در مدت زمانی طولانی آزاد كرده و در اختیار بدن قرار میدهد در نتیجه باعث میشود یك سطح ثابت و یكنواخت و ملایم از انسولین در بدن ترشح شود و این همان چیزی است كه ایده آل میباشد .
نكته ای كه باید بدانیم این است كه غذای اصلی مغز و سلول های عصبی قند می باشد و در واقع اگر ما بخواهیم درس بخوانیم یا كلا فعالیت های ذهنی انجام دهیم بایستی طوری تغذیه كنیم كه قند كافی به مغزمان برسد ولی با توضیحاتی كه در مورد گلوكز اندكس كربوهیدرات ها داده شد برای جلوگیری از ایجاد عوارض بایستی سعی كنیم تا حد امكان از كربوهیدرات هایی با گلوكز اندكس زیر 50 استفاده كنیم و مصرف كربوهیدرات هایی با گلوكز اندكس بالای 50 را از رژیم غذایی روزانه خود حذف كنیم . كسانی كه عادت به مصرف كربوهیدرات های گلوكز اندكس بالا دارند با توجه به توضیحاتی كه داده شد عملا بدنشان در یك سیكل معیوب قرار گرفته و روز به روز به مشكلاتشان افزوده میشود زیرا از طرفی سریعتر از حالت عادی گرسنه میشوند و مجبور به غذا خوردن میشوند و از طرف دیگر به علت سطح بالای انسولین در خون دچار اضافه وزن و چاقی میشوند لذا بهتر است ابتدا انواع كربوهیدرات ها را بشناسیم سپس مصرف كربوهیدرات ها ی اندكس پایین را در زندگی خود به صورت فرهنگ و عادت در آوریم .
همچنین کربو هیدرات های اندکس بالا باعث افزایش ترشح ماده ای به نام سرو تونین در مغز می شوند که افزایش این ماده باعث ایجاد عصبانیت در فرد می شود( شاید شنیده باشید گفته می شود افرادی كه شیرینی جات زیاد می خوردند بیشتر عصبانی می شوند ) . در صورتی که کربو هیدرات های اندکس پائین با متعادل کردن ترشح سروتونین در مغز باعث ایجاد احساس آرامش در فرد می شوند .
ماده مهم دیگری در مغز وجود دارد به نام استیل کولین که از انتهای سلول های عصبی ترشح شده و نقش مهمی در حافظه و عملکرد سلول های عصبی دارد . پیش ساز استیل کولین ماده ای است به نام لیستین که این ماده به مقدار زیاد در کربوهیدرات های اندکس پائین از جمله : عدس ، لوبیا ، سویا ، ذرت و ... یافت می شود.

کلسترول چیست؟

کلسترول ماده ای است از جنس چربی که در تمام سلول های بدن وجود دارد و در ساخت دیواره ی سلولی و برخی هورمون ها نقش مهمی را ایفا می کند. مولکول های چربی پس از جذب از روده در سیستم گردش خون توسط کلسترول حمل می شوند. قسمت اعظم کلسترول در داخل بدن و توسط کبد ساخته می شود و بقیه آن با مصرف غذاهای پر کلسترول و پر چرب وارد بدن می شود.

انواع کلسترول

1- کلسترولLDL: این نوع کلسترول خاصیت چسبندگی دارد و به راحتی به جدار داخلی دیواره ی رگ ها می چسبد و باعث باریک شدن و در نهایت انسداد مجرای داخلی رگ ها می گردد. از این رو به کلسترول بد معروف است.

2- کلسترولVLDL: این نوع کلسترول مولکول های چربی را از کبد به دیگر قسمت های بدن حمل می کند و بعد از انتقال چربی به بافت ها تبدیل به کلسترولLDLمی گردد.

3- کلسترولHDL: این نوع کسترول، کلسترول هایLDL موجود در طول دیواره ی رگ ها را پیدا کرده و به آن ها می چسبد و آن ها را از جدار رگ ها پاک می کند و از باریک شدن و انسداد رگ ها جلوگیری می نماید. به همین جهت به کلسترول خوب معروف است.

میزان مناسب کلسترول خون چقدر است؟

اگر کلسترول خون شخص کمتر از 200 میلی گرم در دسی لیتر خون باشد نشانه ی بسیار خوبی برای سلامت یک قلب سالم است. اما اگر کلسترول خون بین 200 تا 239 میلی گرم در دسی لیتر خون باشد شخص در مرز خطر بالا رفتن کلسترول و خطر ابتلا به حمله ی قلبی قرار دارد و زمانی که کلسترول خون بالاتر از 240 میلی گرم در دسی لیتر خون باشد خطر حمله ی قلبی را باید جدی گرفته و حتماً میزان آن را به وسیله ی دارو و رژیم غذایی و یا هر دو کاهش داد.

اگر فردی همراه با کلسترول بالا مبتلا به فشار خون بالا نیز باشد احتمال خطر حمله ی قلبی به 6 برابر می رسد و اگر این فرد سیگاری هم باشد احتمال خطر به 20 برابر یا بیشتر خواهد رسید.

گیاهان ضد کلسترول هستند

به طور کلی تمام گیاهان مانند سبزیجات، حبوبات و غلات فاقد کلسترول اند. اما در بین آن ها موادی مانند جو، کدو، شوید و سیر اثر ضد کلسترول بسیار قوی تری را بروز می دهند که دلایل آن مربوط به وجود اسید چرب امگا- 3، پکتین، فیبر و بتاکاروتن وغیره می باشد.

سویا نیز باعث کاهش کلسترول خون می شود. سویا به سه دلیل باعث کاهش کلسترول خون می گردد:

1- فاقد کلسترول است.

2- حاوی پروتئین است، چرا که پروتئین کلسترول خون را کاهش می دهد.

3- اکثر چربی های موجود در سویا از نوع چربی های غیر اشباعPUFA است.

بنابراین در افراد مبتلا به کلسترول بالا سویا می تواند به عنوان یک منبع پروتئین غذا باشد و تا حد زیادی جایگزین گوشت گردد.

مواد غذایی غیر مجاز برای افراد دارای کلسترول بالا

غذاهای سرخ شده- لبنیات پر چرب- غذاهای آماده مانند سوسیس، کالباس و پیتزا- چربی های اشباع شده مانند روغن های حیوانی و گیاهی جامد و کره- امعاء و احشاء حیوانی مانند دل، جگر، قلوه، سیرابی و مغز- میگو و گوشت های پر چرب (حتی الامکان باید چربی های قابل رویت جدا شوند)- دسرهای چرب - انواع کلوچه، کیک، شیرینی ها مخصوصاً شیرینی تر- روغن نارگیل - سس های سالاد - انواع شکلات ، چیپس و پفک- زرده تخم مرغ هم محدود به 3-2 عدد در هفته می شود.

تاثیر رژیم غذایی در کاهش کلسترول خون

با ایجاد تغییر در نوع غذاها می توان میزان کلسترول خون را کاهش داد. مقدار کلسترول خون تحت تاثیر مواد غذایی مصرفی و نیز ارث می باشد اما با کاهش چربی های غذایی می توان زمینه ارثی را تا حدودی کنترل نمود. کاهش کلسترول خون با کاهش دریافت کلسترول و چربی رژیم و افزایش مصرف فیبرهای غذایی محلول و ثابت نگه داشتن وزن در حد مناسب امکان پذیر است. همراه با کاهش مصرف چربی های جامد باید غذاهای غنی از نشاسته مانند نان و سیب زمینی آب پز یا کبابی، غلات و حبوبات، میوه و سبزیجات، شیر و لبنیات کم چرب و همچنین روغن زیتون مصرف شود.

در افراد دچار اضافه وزن و کلسترول خون بالا، کاهش وزن کمک شایانی می کند.

کاهش کلسترول خون با ورزش

انجام فعالیت های ورزشی باعث کاهش کلسترول خون می گردند، اما این فعالیت ها شامل نظافت منزل، باغبانی کردن ، طراحی برنامه یا فکر کردن نمی باشد.

تمرینات ورزشی به چند روش به کاهش کلسترول خون کمک می کند:

- ورزش باعث افزایش مقدارHDL خون توام با کاهشLDL می گردد.

- ورزش موجب کاهش وزن و کنترل آن می شود.

- ورزش منجر به بهبود گردش خون و پاک شدن خون از مواد زائد می گردد و عضله ی قلب را قوی تر کرده و اثر مثبتی بر روی عمل پمپ قلب دارد.

یک نمونه رژیم غذایی مناسب برای افراد مبتلا به کلسترول بالا

صبحانه: نان سنگک+ گردو+ پنیر کم چرب

میان وعده: سبزیجات خام مانند هویج+ میوه

نهار: سبزیجات خام یا پخته + سینه ی مرغ به صورت آب پز+ برنج کم چرب+ ماست کم چرب یا دوغ

میان وعده: میوه

شام: سبریجات خام یا پخته+ سوپ جو همراه روغن زیتون+ نان سنگک+ ماست کم چرب